Tanrıyı Tasavvur Etmek

Kendi dışındaki cisimleri ve olayları algılamakla kalmayan insan, onları algısına yol açan fiziksel sinyaller kaybolduktan sonra düşüncesinde yaşatabilir. Tasavvur, “ruhsal güçler veya duygusal uyarılarla zihinde önceden oluşan herhangi bir nesnenin, olayın, fiilin ya da bir kavramın istekli olarak yeniden özel bir şekilde şekillenmesi, canlanması, anlam kazanması veya hatırlanması" olarak tanımlanabilir. [1]

​

Duyular ancak fiziksel dünya ile bağlantı kurabiliyorsa, bu durumda insanın metafizik bir âlemi tasavvur edebilmesi ve onunla bağlantı kurabilmesi mümkün müdür? [2]

​

Düşüncede temsil, yalnız imajlar aracılığıyla değil, doğal dilin ya da matematiksel dilin sembolleriyle soyut biçimde de gerçekleştirilir. İnsan, soyutlama, kavramlaştırma ve muhayyile yoluyla dış dünyadan somut bir karşılığı ve dolayısıyla bir algı içeriği olmayan düşünceleri de sembollerle temsil edebilir ve düşünme sürecinde kullanabilir. [1]

​

Özakpınar’a göre "insanın tasavvur dünyası biyolojiye dayanmakla birlikte, doğurduğu sonuçlar bakımından biyolojinin ötesine geçer. Duyular ancak fiziksel dünya ile bağlantı kurar. Fakat insan, tasavvur dünyasında metafizik bir âlemle bağlantıya girebiliyor." Yani insanın yapısında metafizik tasavvur imkânı vardır. [2]

​

Yıldırım’a göre Allah, kendisini hakikate uygun olarak, fakat insanların anlayabileceği tarzda bildirip tanıtır. İnsan Allah hakkında ancak benzetme (teşbih, temsil, kıyas, analoji) yoluyla, görüp bildiği mahlûklara bakarak fikir sahibi olabilmektedir. Bu durumda Kur’an'ın, “hiçbir şeyin Allah’ın benzeri (eş-Şûrâ 42/11) ve dengi (el-İhlâs 112/4) olmadığı” ve insanın “O’nun zâtını bilemeyeceği” (el-Mâide 5/116) şeklindeki beyanlarını nasıl anlamalıyız? Bu benzetme yöntemi ile benzeyen ve benzetilen arasında asla tam bir mutabakat (benzerlik ve denklik) mümkün olmadığı için, Allah hakkında bir bilgi veya bir hüküm verilmesi söz konusu değildir. [4]

​

BuberTanrı’nın bir zât olarak tasavvurunun kaçınılmaz olduğu görüşündedir. Ona göre kişilik (zât olma) kavramı, elbette Tanrı’nın mahiyetini anlamaktan tamamen acizdir; fakat yine de Tanrı’nın da bir zât olduğunu söylemeye müsaade edilir ve söylemek zorunludur." [5]

​

Nihaî Hakikat’e inanan ve bağlanan insanlar, kendilerine ulaştırılan kutsal kitaplar vasıtasıyla tasavvur dünyalarını daha belirgin bir şekilde kurabilmektedirler. Dinî kavramlar bu tasavvurların gerçekleştirilmesinde birincil öneme sahiptir. Mesela bir Müslüman Kur’an’da isimleri ve sıfatları bildirilen Allah’ın varlığını, cenneti ve Cehennemi, ahiret hayatını bu kavramlar çerçevesinde tasavvur edebilecektir. [6]

​

Müslüman birey için Allah tasavvuru, Gazzalî'nin de vurguladığı gibi, ancak Kur’an’da kendisini bize tanıtıp bildiren Allah'ın isimleri, sıfatlan ve fiilleri aracılığıyla mümkündür. [3]  

​

Müslümanlar için inanıp bağlandıkları Allah'ı bilip tanıma ve düşünüp tasavvur etme konusundaki birincil kaynak Kur'an’dır. Hiç kuşkusuz Kur’an, Allah'ı en sahih şekilde tanıtan ve Müslümanların Allah'a ilişkin tasavvurlarını yönlendiren yegâne kaynaktır. Bu kaynak Allah'ın isim ve sıfatlarını, vasıflarını ve fiillerini geniş kapsamlı bir şekilde ortaya koymaktadır.  [7]

​

İslam'ı din olarak benimsemiş olan insanımızın Allah tasavvurlarının da öncelikle Kutsal Kitap Kur'an'dan kaynaklandığı kuşkuya mahal bırakmayacak kadar aşikârdır. [13]

​

Aklı kalbin önüne geçirmeyen Tasavvufi yöntemde ise, derûni güçlerin samimiyet ve ısrarla dinî konulara yönlendirilmesi sonucunda “keşf" diye isimlendirilen vasıtasız bilgi ve tanıma yoluna ulaşılır. Fahreddin Razî’ye yazdığı bir mektupta Muhyiddin İbn Arabi'nin, keşf yöntemi konusunda kaleme aldıklarından, Allah’ı tanımanın başka, Allah'ın varlığını bilmenin başka olarak ifade edildiğini görürüz. Aklın, Allah’ı ancak var olması bakımından ve selbî sıfatlarıyla (ne olmadığı açısından) bilebilmesi mümkündür. Hâlbuki keşf, Allahın müşahede edilerek tanınmasıdır ve diğerine göre daha üstündür. [11]

 

Dipnotlar

[1] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[2] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[3] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[4] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[5] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[6] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[7] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[8] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[9] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[10] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[11] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[12] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011

[13] Tanrıyı Tasavvur Etmek. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çamlıca: 2011